Caroline Davies | BBC Pakistan Muhabiri
Binlerce Pakistanlı Libya üzerinden Avrupa’ya ulaşmaya çalışıyor. Bunun için tehlikeli bir deniz yolculuğu yapmak zorundadırlar. Haziran ayında Yunanistan açıklarında batan kalabalık tekne, bu yolculuğun ne kadar tehlikeli olduğunun sadece bir örneği. Bu yıl Libya ve Mısır’a giren 13 bin Pakistanlıdan birçoğu ülkelerine dönmedi. Aralarında annelerine son sözü “Üzülme” olan iki genç vardı.
Pencap eyaletindeki polis karakolunda hava 35 derece, nemli ve esmiyor. Sırtımız tıpkı önümüzde duran polis memurunun terli alnı gibi ter içinde.
Kısa bir koridoru ve bir oda dolusu dağınık kolileri geçtikten sonra küçük bir hücreye geliyoruz.
16 adam beton zeminde yan yana oturuyor. Alçak bir duvarın arkasında tek tuvalet vardır.
Nem duvarlardan sızıyor, parmaklıkların arkasındaki tavanda bir fan dönüyor.
Bu adamlar, Libya’dan yola çıktıktan sonra 14 Haziran’da Yunanistan açıklarında batan ve yaklaşık 300 Pakistanlının kaybolmasına neden olan tekneyle suçlanıyorlar.
15 yaşındaki Farhad ve 18 yaşındaki Touheed de kaybolan Pakistanlılar arasındaydı.
Sanıklara konuşmak isteyip istemediklerini soruyoruz. Birçoğu gözlerini kaçırıyor. Ama onlardan biri, Hüseyin Şah ayağa kalkar.
Bu onun üçüncü tutukluluğu. On yılı aşkın bir süredir insan kaçakçılığı yaptığını ancak Yunanistan açıklarında batan tekneyle hiçbir bağlantısının olmadığını söylüyor.
“Burada işsizlik o kadar yaygın ki insanlar evlerimizin kapısını çalmamızı ve oğullarını ve kardeşlerini yurt dışına götürebilecek birini bulmamızı istiyor” diyor.
Bugüne kadar binlerce kişinin Pakistan’dan çıkışına aracılık ettiğini anlatıyor:
“Başka iş imkanı olmadığı için bu işe başladım. Çok önemli bir rolüm yok. Büyük operasyonu yapıp çok para kazananlar Libya’dakilerdir. Aldığımız para toplam tutarın onda biri bile değil.”
Bu yolculuklarda hayatını kaybedenleri düşündüğünde suçluluk duyup duymadığını sorduğumda, tonu değişiyor:
“Çok üzgünüm, gerçekten utanıyoruz… Ama ne yapalım? Ben yapmazsam başkaları yapacak.”
Ekonomisi bocalayan, enflasyon yüzde 40’lara yaklaşan ve para birimi hızla değer kaybeden Pakistan’da çok sayıda kişi ülkeyi terk etmek istiyor.
Yurtdışında düşük bir maaş bile evde hayal edebileceklerinin çok üzerinde.
Geçen yılın sonunda yapılan bir anket, ülkedeki 15-24 yaş arası erkeklerin yüzde 62’sinin Pakistan’ı terk etmek istediğini ortaya koydu.
Bazıları yasal yolları tercih ederken, bazıları alternatif yollara yöneliyor.
Doğası gereği yasadışı göçün ölçülmesi zordur. Ancak Pakistanlı yetkililer, Yunanistan kıyılarında batan geminin yeni bir rotayı işaret ettiğini söylüyor: Dubai veya Mısır üzerinden Libya’ya uçmak ve ardından tekneyle Avrupa’ya geçmek.
Pakistan’ın Yunanistan açıklarındaki gemi enkazıyla ilgili soruşturma başkanı Muhammed alam Şinvari, başka yollarda yakalandıktan sonra Pakistan’a geri gönderilen kişilerin sayısının son dönemde azaldığını söyledi.
Bu güzergâhların ortasında ayrıca karadan İran ve Türkiye’ye geçişler de bulunmaktadır.
Shinwari, Türkiye ve diğer ülkelerin yasadışı göçe karşı daha sert önlemler almaya başlaması nedeniyle bu yolun daha az tercih edildiğini söylüyor.
2023’ün ilk altı ayında 13 bin Pakistanlının Libya veya Mısır’a gittiğini, geçen yılın aynı döneminde bu sayının sadece 7 bin olduğunu belirten Shinwari, bu iki ülkeye giden 13 bin kişiden sadece 3 bininin bu iki ülkeye gittiğini de sözlerine ekledi. yıl geri döndü:
Bu insanların hala Libya’da olup olmadıklarını veya Avrupa ülkelerine geçip geçmediklerini bilmiyoruz.”
Şaşırtıcı bir şekilde, tekne Yunanistan açıklarında batmadan önce, Pakistan polisi birçok Pakistanlının bu durumda ülkeyi terk ettiğinden habersizdi.
Şubat ayında Türkiye’den yola çıkarak Libya üzerinden İtalya’ya gitmeye çalışan göçmenleri taşıyan bir gemi battı.
Shinwari, bu şekilde ülkeyi terk edenlerin ailelerinin polisle konuşmaktan korktukları için yeterli bilgiye ulaşamadıklarını söylüyor:
“İnsanlar gelip şikayet etmiyor, bunun yerine mahkeme dışı çözümler arıyorlar.
“O zaman bilgi toplamamız çok zor. Çünkü bu bilgiyi alabildiğimiz tek kişi onların yakınları.”
Birçok geçerli seyahat belgesi ve vize ile Dubai veya Mısır’a uçan bu kişileri durdurmak da kolay değil.
Öte yandan bu rotanın diğerlerinden daha değerli olmasının bir nedeni var: Birçok kişi 8.700$ ile 10.470$ (yaklaşık 240-280 bin TL) arasında değişen meblağlar ödemek zorunda kalıyor.
Shinwari, Pakistan’ın yasadışı göçü engellemeye çalıştığını, geçen yıl 19 bin kişinin insan kaçakçılığı mağduru olduğu şüphesiyle ülkeyi terk etmesinin engellendiğini, 20 bin Pakistanlının başka ülkeler tarafından geri gönderildiğini belirtiyor.
“Ama toplamda kaç kişinin gittiğini bilmemizin hiçbir yolu yok” diye ekliyor.
Bu yola çıkanların bir kısmı Libya’da mahsur kaldı.
Pencap’ta bir köyde bir aileyle konuşmak için durduğumuzda, bölgedeki birçok erkek bize katıldı.
Bazılarının ailesinden gençler haftalar önce Libya’ya gelmelerine rağmen Avrupa’ya gidemediler.
Görüntü ve ses kayıtlarını ailelerine göndererek para göndermeleri için yalvarıyorlar.
Bir baba, penceresiz bir odada 100’den fazla erkeğin tutulduğu bir resim gösteriyor.
Videodaki erkeklerin çoğu, sıcak havayla başa çıkmak için iç çamaşırlarına kadar soyundu.
Bazıları kameraya konuşuyor ve serbest bırakılmak için yalvarıyor.
Durum o kadar karmaşık ki, akrabalarının hâlâ kaçakçılar, Libya yetkilileri veya başkaları tarafından tutulup tutulmadığını bilmiyorlar.
Libya’da tutulan yakınlarından intikam almamak için isimlerini paylaşmamamızı talep ediyorlar.
Babalardan biri, “Sadece 2-3 günde bir yemek veriyorlardı. Oğlum daha 18 yaşında, sürekli ağlıyor” diyor.
“Konuştuğumuz zaman ‘Kaçakçılara para ödedik ama şimdi burada ölüyoruz’ diyor.”
Bu müthiş koşullara rağmen ailelerin ne yapacakları konusunda dengeli bir fikirleri yok.
Sorularımızı cevaplarken önce bu gençlerin güvenli bir şekilde Avrupa’ya gitmelerini istiyorlar, sonra da evlerine sağ salim dönmelerini talep ediyorlar.
Polis yetkilileri ise Pakistan Dışişleri Bakanlığı’nın bu olaydan haberdar olduğunu ve konuyla ilgilendiğini belirtiyor.
Avrupa’da yaşayan bir kaçakçı, Pakistan’daki insan kaçakçılığı yollarının halen aktif olduğunu bildirdi.
Pakistan polisinin engellemelerine ve bu büyük risklere rağmen Pakistan’da konuştuğumuz pek çok kişi yasadışı yollardan ülkeden çıkış yolu aradıklarını söylüyor.
Gitmek istemelerine neden olan şey, daha iyi bir yaşam umududur.
Bazıları sosyal baskılardan şikayet ederken, konuştuğumuz bir adam kuzenlerinin ve erkek kardeşinin çoktan ayrıldığını ve neden her seferinde sosyal çevresine gitmediğini açıklamak zorunda kaldığını söyledi.
Bazıları ise gurbetçilerin gönderdiği paralarla yapılan apartmanları görüyor ve kaçakçılara “Çocuklarınız için en iyi geleceği istemiyor musunuz?” diye soruyor. Soruların sorulduğunu söylüyor.
Hatta bazıları bu geziyi daha önce yapmış kişilerdir. Farhad ve Touheed’in babası onlardan biri.
Fareed Hussain sekiz yıl önce Türkiye, Yunanistan, Makedonya, Sırbistan, Hırvatistan ve Slovenya’dan geçerek Almanya’ya gitti.
Dört yıl sonra babası hastalanınca ailesine bakmak için geri döndü.
Daha sonra kendisini kaçıran kaçakçının bu kez oğullarını Avrupa’ya göndermesi için ikna etmeye çalıştığını anlatır:
“Avrupa’ya gitmenin çok kolay olduğunu düşündürdü.
Çocukları gidip kendi ayakları üzerinde durabileceklerine ve bize istediğimiz her şeyi alabileceklerine ikna etti.
“Biz fakir insanlarız, burada okusalar iş bulamazlar, fazla toprağımız yok diye düşündüm.
Fareed, kaçakçıya yerini satarak ödeme yaptı ve çocukları Farhad ve Touheed, Mısır ve Dubai üzerinden Libya’ya gitti.
Ailelerinin elinde heyecanlı çocukların uçağa binerken, Libya’daki evlerinde onlarca genç erkekle birlikte yerde yatarken çekilmiş görüntüleri var.
En son gelen, denize açıldıkları gün sabah 4’te gönderdikleri ve annelerine endişelenmemelerini söyleyen ses kasetiydi.
Najma, gözyaşlarına boğulmadan önce, “Başka birinin telefonundan babalarına mesaj attılar ve ‘Yola çıkıyoruz, annemize bunun son mesajımız olduğunu söyleyin’ dediler” diye hatırlıyor.
Birkaç gün sonra kaçakçılar aileyle iletişime geçerek kutlamalara başlayabileceklerini ve çocuklarının Avrupa’ya ulaştığını söylediler.
Ertesi gün kuzenleri aradı. Haberlerde batan bir tekne gördüklerini söylediler.
Aile o zamandan beri Farhad ve Touheed’den haber alamadı. Her ikisinin de 14 Temmuz’da Yunan karasularında boğulduklarına inanılıyor.
Aileleri onlar için bir cenaze töreni düzenleyemeyebilir.
Anneleri her gün sesli mesajlarını dinleyerek saatlerce ağlıyor.
Pakistan’dan ayrılmak isteyen gençlere “Burada yoksulluk var ama aç kalsanız da gitmeyin” diyor Fareed:
“Seni ikna etmeye çalışanlara kulak asma.”
